İnternetin önemi her geçen gün artıyor. ‘Strategy Analytics’in ABD verilerine göre, 2015 yılında reklam harcamalarında dijitalin payı %13 artarken, televizyon %42 artış gösterdi ve dijital reklam kullanımı %28 yükseldi.

Çerez Yasası ve Dijital Truva Atları

Peki Avrupa Birliği tarafından 2009 yılında kabul edilen “çerez yasası” nedir ve internet kullanıcıları bu dijital takibin ne kadar farkında? Büyük ihtimalle çok az. Her web sitesine girişinizde, bilgisayarınıza küçük bir dosya bırakılır. Bu dosya sayesinde ziyaret ettiğiniz sayfalar, tıkladığınız bağlantılar, yönlendirildiğiniz diğer siteler, hatta kullandığınız işletim sistemi ve donanım gibi birçok veri site sahibiyle – yani markayla – paylaşılır.

Bir çerezi klasik bir virüs ya da Truva atı olarak tanımlamak doğru olmaz, ancak teknik olarak “temiz bir Truva atı” sayılabilir. Bilgisayarınıza girer ve sizi izlemeye başlar. Kulağa biraz korkutucu mu geldi? Daha yeni başladık… Dijital hesaplarınızı, mobil uygulamalarınızı ve sosyal medya kanallarınızı da konuşacağız.

Dijital Dünyanın Hızı ve Gelişimi

Dijital dünya, akıllı telefonların yaygınlaşmasıyla birlikte hızla mobilleşiyor. Orta Doğu ve Afrika’daki dijital açlık hâlâ uluslararası markaların iştahını kabartıyor. Bu büyümenin 2020’ye kadar devam etmesi bekleniyor. Ancak kullanıcılar dijital dünyada takip edildiklerini öğrenseler ne olurdu? Cevap: korku, endişe ve kaçış. Avrupa’da çerez yasasının ilk kez açıklandığı dönemlerde web site ziyaretlerinde düşüş yaşandığı biliniyor. İnsanlar bilmediklerinden korkarlar ve bu yasa sayesinde ilk kez takip edildiklerinin farkına vardılar.

Dijital Takibin Gerçekleri

Bazı okuyucular hemen “çerez ayarları kapatılabilir” diyebilir. Evet, internet ayarlarınızdan çerezleri reddedebilirsiniz. Ancak örneğin bir Google hesabınız varsa, yaptığınız aramalar ve ziyaret ettiğiniz tüm sitelerin kaydedildiğini biliyor musunuz? Google Ayarları’na giderseniz son 10 yıla ait geçmişinize ulaşabilirsiniz. Elbette silebilirsiniz, ama kaç kişi bunun farkında?

Facebook kullanıcılarının yaş, cinsiyet, medeni durum, hatta çamaşır makineleriyle ya da cep telefonu modelleriyle ilgilenip ilgilenmediği bile sistemde kayıtlıdır. Tüm bu veri toplama süreci tamamen yasaldır. Ancak kullanıcıların büyük bölümü bu konuda hiçbir bilgiye sahip değildir.

Bugün markalar Facebook ya da Google reklamlarıyla hedefleme yapabiliyor. Yaş aralığından ilgi alanlarına, yaşadığınız şehirden tarayıcı geçmişinize kadar birçok veri kullanılıyor. Elbette verilen bu veriler kişisel değil, toplu analiz amaçlı. Şeytanın avukatlığını yapacak olursak: bu sistem, kullanıcının ilgisini çekebilecek en doğru reklamın gösterilmesini sağlıyor!

Mobil Uygulamalar ve Kapsamlı Takip

Mobil uygulamalarla da benzer bir durum söz konusu. Tek bir kurulumla uygulama yöneticilerine onlarca veri sunuyorsunuz. Hatta bir hesaba kayıtlı olmasanız bile, gönderdiğiniz tek bir dijital veriyle izlenebilirsiniz. Örneğin, ABCX markasını arattığınız anda sistem sizi tanır. Dijital takip hiç bitmez; bu noktada olay biraz Matrix, biraz da Star Wars kokmaya başlıyor.

Gelecek Senaryoları: Takibin Bir Üst Seviyesi

Dijital takip burada bitecek mi sanıyorsunuz? Elbette hayır. Yeni geliştirilen teknolojiler sayesinde internet alışkanlıkları çok daha detaylı şekilde izlenecek. Kullanıcıların mimiklerinden duyguları analiz edilebilecek. Araştırmalar bu sistemin %90 oranında başarılı olduğunu gösteriyor.
Bir web sitesine girdiniz ve video reklam izliyorsunuz. Sistem sizin yüz ifadenizi kaydediyor; ardından “beğendi”, “nefret etti”, “nötr” gibi yorumlar çıkarıyor. Ve siz hiçbir şeyin farkında değilsiniz. Korkutucu değil mi?

Daha da ötesi: Geçtiğimiz günlerde dünyaca ünlü bir televizyon markası, yüz ifadenize göre ışık ve ses ayarlarını otomatik yapan bir sistem geliştirdiğini duyurdu. Düşünün; evinizde oturuyorsunuz ve cihaz sizi izliyor…

Etik Yaklaşım ve Sınırlı Özgürlükler

İşin özü şu: Kişinin rızasıyla alınan ad, soyad, IP gibi veriler ve internet davranış analizleri, kişisel hak ve özgürlüklere müdahale sayılmamalıdır. Ancak bu verilerin kişinin rızası veya bilgisi olmadan toplanması etik değildir.

Bu konuda hem Türkiye’de hem dünyada, özellikle bu alanda büyük paya sahip şirketlerin kamuoyunu bilgilendirme yönündeki iletişim çalışmalarını artırması gerekiyor. Ama sizce neden bu konuda daha fazla kampanya yapılmıyor? Belki de yaratılacak korku ve endişe markaları da korkutuyordur…

İnternetin kurucularından Vinton Cerf, bir söyleşisinde şöyle der:
“Eşim, üniversitede okuyan oğlumuzla internet üzerinden konuşabiliyor. Kim bilir, belki de interneti eşimi mutlu etmek için icat ettim!“
Peki sizce dijital takip sistemini kimler kimi mutlu etmek için icat etti?
Kesinlikle biz kullanıcılar değiliz…